Urodził się 14 stycznia 1770 r. w Warszawie jako syn Izabeli z domu Fleming oraz księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego (według niektórych opinii jego biologicznym ojcem był Mikołaj Repnin, ambasador rosyjski w Warszawie).
W młodości odebrał staranne wykształcenie oraz odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Holandii, Niemiec, Anglii oraz Szkocji.
Początek działaności politycznej Czartoryskiego
Kiedy w 1801 r. Aleksander objął tron dla Czartoryskiego rozpoczęła się przygoda z wielką polityką.
W 1802 r. został zastępcą ministra spraw zagranicznych Rosji. Rok później został mianowany kuratorem wileńskiego okręgu naukowego. Zarządzając szkolnictwem w ośmiu zachodnich guberniach Rosji aktywnie działał m.in. na rzecz rozwoju Uniwersytetu Wileńskiego i Liceum Krzemienieckiego.
Czartoryski i Hotel Lambert
Począwszy od 1833 r. mieszkał w Paryżu. Kierował konserwatywno-liberalnym obozem politycznym, który określany był jako Hotel Lambert - tak nazywał się XVII w. pałac na Wyspie św. Ludwika zakupiony przez Czartoryskiego, w którym odbywały się spotkania jego stronnictwa.
Inspiracją dla środowiska skupionego wokół księcia była Konstytucja 3 Maja. Program polityczny jego obozu zakładał, iż przyszłe państwo polskie będzie monarchią konstytucyjną. Zwolennicy Czartoryskiego nie mieli wątpliwości, że władzę królewską w odrodzonej Polsce objąć powinien właśnie on.
Czartoryski wobec polskiej kultury i nauki
Poza działalnością polityczną Czartoryski wspierał polską kulturę i naukę, był m.in. prezesem Towarzystwa Historyczno-Literackiego oraz współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu. Gośćmi Hotelu Lambert byli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Fryderyk Chopin.
W latach 40. i 50. XIX w. Czartoryski nadal aktywnie działał na rzecz odbudowy państwa polskiego. Kierował Biurem Dyplomatycznym, któremu podlegały poszczególne agencje, tworzone w różnych częściach świata, m.in. w Stambule. Miał nadzieję, że sytuacja międzynarodowa jaka wytworzyła się w Europie po Wiośnie Ludów doprowadzi do konfliktu państw zachodnich z Imperium Rosyjskim, co pozwoli na wskrzeszenie polskiej państwowości. W czasie wojny krymskiej (1853-1856) książę patronował polskim formacjom zbrojnym w Turcji.
Kim był ks Adam Czartoryski
Po upadku insurekcji, jak wielu innych jej uczestników, udał się na zachód Europy, zasilając szeregi Wielkiej Emigracji. Najważniejszym dokonaniem księcia Czartoryskiego było założenie na emigracji w 1833 roku monarchistycznego obozu konserwatywno-liberalnego znanego jako Hotel Lambert. Nazwa wzięła się od siedziby księcia w Paryżu, pałacu znajdującego się na Wyspie św. Ludwika. Obóz skupiał przede wszystkim bogate kręgi społeczeństwa, które znalazły się na uchodźstwie po upadku powstania listopadowego – głównie cywilne i wojskowe kierownictwo zrywu niepodległościowego oraz część inteligencji. Książę popierał antyrosyjską politykę państw europejskich, a także ruchy rewolucyjne i narodowe, upatrując w nich możliwość odbudowy Polski. Liczył na interwencję państw Europy Zachodniej, zwłaszcza Francji i Anglii, w sprawie polskiej. Uważał, że Polska może odzyskać niepodległość tylko dzięki wielkiej wojnie mocarstw europejskich. Dlatego też dyplomacja pozostawała jedną z najważniejszych sfer działania członków Hotelu Lambert. Książę Adam Jerzy Czartoryski nazywany był przez swoich zwolenników „niekoronowanym królem Polski” a jego stronnictwo polityczne było uznawane przez europejskie rządy za de facto dyplomatyczną reprezentację Polski.
To poprzez spotkania księcia Czartoryskiego z osmańskimi dyplomatami w Paryżu i Londynie w latach 30-tych XIX wieku udało się położyć podwaliny pod mającą rozwinąć się w kolejnych dziesięcioleciach polsko-osmańską współpracę polityczną przeciwko carskiej Rosji. Już w 1834 roku pisał: „[Turcy] podług mnie jedni wiedzą, co Polska warta, i są jej szczerze przychylni. […] To do Turcji trafić należy, z nią się wiązać i w niej prawdziwego przyjaciela szukać”. W 1840 roku Czartoryski podjął się przeprowadzenia programu odnowienia świata słowiańskiego w oparciu o Imperium Osmańskie a pod kierownictwem Polaków. Wyrazem tych działań było utworzenie w 1841 roku Agencji Głównej Misji Wschodniej, kierowanej przez Michała Czaykowskiego. Stambuł stał się wtedy czołowym ośrodkiem polskiej akcji dyplomatyczno-dywersyjnej przeciwko Rosji. Agencja koordynowała działalność wysłanników Hotelu Lambert w całej Turcji osmańskiej i ziemiach sąsiadujących – na Kaukazie i w krajach bałkańskich. Głównym politycznym celem organizacji było podsycanie wszelkiego rodzaju buntów przeciwko Rosji na terenach przyległych do Imperium Osmańskiego, jak również osłabiania pozycji Rosji w Porcie, przede wszystkim neutralizowania wewnętrznych konfliktów w niemuzułmańskich prowincjach Imperium, często podsycanych przez agentów carskich. Przedstawiciele Agencji odegrali znaczącą rolę w rozwoju obozu liberalnego w Rumunii i Serbii oraz przyczynili się do pobudzenia świadomości narodowej w Bułgarii. Pod egidą Agencji i za zgodą księcia Czartoryskiego w 1842 roku Michał Czaykowski założył Adampol – istniejącą do dziś polską osadę w Turcji. Spora część osmańskich polityków uznawała Czartoryskiego za rzeczywistego reprezentanta polskiej emigracji politycznej. Był on realnym twórcą i kierownikiem polityki zagranicznej Hotelu Lambert. Wszystkie ważniejsze decyzje, także działających na terenie Imperium Osmańskiego agentów tego obozu politycznego, były z nim konsultowane. W czasie wojny krymskiej (1853 – 56), jeden z czołowych przedstawicieli Hotelu Lambert, hrabia Władysław Zamoyski, zorganizował z polecenia Czartoryskiego Dywizję Polską Kozaków Sułtana, która w armii osmańskiej działała równolegle do Pułku Kozaków Sułtańskich Michała Czaykowskiego i znajdowała się pod dowództwem Wielkiej Brytanii.
Oprócz emigracyjnej działalności politycznej, książę Czartoryski był również filantropem. W stolicy Francji ufundował szereg polskich instytucji, a niektóre z nich, jak na przykład Biblioteka Polska w Paryżu, działają do dnia dzisiejszego.
Synowie księcia Czartoryskiego, Witold (1822 – 1865) i Władysław (1828 – 1894) byli również zaangażowani w sprawy polskie na Bliskim Wschodzie. Po wybuchu wojny krymskiej, obaj asystowali ojcu przy tworzeniu wspomnianej Dywizji Polskiej jako jego przedstawiciele w Stambule. Gdy w październiku 1855 roku Witold był mianowany pułkownikiem Dywizji, Władysław został kapitanem sztabu. Ponadto, krótko po wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku, Witold udał się nad Bosfor, by własnymi kontaktami wspierać w swoich działaniach Agencję Główną Wschodnią. Natomiast po śmierci księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, to książę Władysław Czartoryski został jego następcą w roli przywódcy Hotelu Lambert, zatem również zwierzchnikiem Agencji Wschodniej.
Jeśli chcesz poznać inne artykuły podobne do Adam czartoryski - życie, działalność, wpływ, możesz odwiedzić kategorię Historia.